Het aantal plantensoorten en -geslachten die tegenwoordig, conform de 24ste druk van de Heukels’ Flora (2020), tot deze familie gerekend worden, is kleiner dan vroeger. Dat vindt zijn oorzaak in de moderne moleculair biologische en genetische inzichten.

De plantensoorten die thans nog in de Helmkruidfamilie zijn samengebracht, hebben een bovenstandig vruchtbeginsel en een bloembouw die varieert van regelmatig tot tweezijdig symmetrisch. Vooral twee geslachten springen in het oog, Helmkruid en Toorts. Ook de aanwezigheid van een struik, de Vlinderstruik, is opmerkelijk.